Ook dit jaar organiseert de Vereniging voor Filosofische Praktijk (VFP) de Socratische Landdag. Deze dag is bedoeld voor eenieder die iets heeft met Socrates, de socratische methode en natuurlijk het socratisch gesprek. Op de Socratische Landdag 2022 bieden we workshops voor belangstellenden, beginners, gevorderden en specialisten. Wil je meemaken wat Socrates vandaag de dag betekent voor de filosofische praktijken in Nederland? Dan is dit je kans. Kom naar het Landgoed ISVW in Leusden voor een mooie dag filosofie en filosoferen in een fijne omgeving, met een heerlijke lunch en in het gezelschap van beginnende en ervaren filosofen en gespreksbegeleiders. Hieronder vind je het definitieve programma en daaronder de inhoud van de workshops, en hier kun je je inschrijven. Voorlopig programma voor de Socratische Landdag 2022 9.30 Inloop 10.00 Plenaire opening 10.10 Voordracht Erik Boers: Copernicaanse wending in het socratisch gesprek: van weten naar geweten 10.45 Keuze deelnemers voor de ochtend-workshops 11.00 Start ochtendworkshops (1,5 uur)

Hans Bolten: In gesprek met een Socraticus

Kristof van Rossem: Socratisch gesprek – light version

Timon Meynen: Socratisch beslissen

Willem Jan van den Brink: Filosofische verwondering verkennen

Joost Oude Groen en Marco d’Agata: Socratische intervisie bij de rechterlijke macht

12.30 Lunch 13.30 Keuze deelnemers voor de middag-workshops (2,5 uur) 13.45 Start middagworkshops

Sandra Aerts: Wat is kitsch?

Erik Boers: Een socratisch gesprek (voor gevorderden) n.a.v. een gewetensvraag

Peter van Hooft: Een boeddho-socratische dialoog

Rudolf Kampers: Toekomstdenken

Saskia v/d Werff: Filosofisch luisteren

16.30 Plenaire afsluiting, met nabespreking en borrel Ook via deze link kun je je inschrijven Erik Boers: Copernicaanse wending in het socratisch gesprek: van weten naar geweten De meeste publicaties rond het socratisch gesprek zijn gericht op didactiek (hoe leer je om zo’n gesprek te leiden of daaraan op gepaste wijze deel te nemen?) of op pedagogie (welke vaardigheden worden er ontwikkeld tijdens zo’n gesprek?). In mijn promotieonderzoek richt ik mij echter op epistemologie en wijsgerige antropologie: wat voor een soort kennis wordt er voortgebracht? En waarom voert de mens (dit soort) gesprekken? In kaart brengend hoe het socratisch gesprek zich de afgelopen eeuw ontwikkeld heeft – in mijn geval ‘from classroom to boardroom’ – wordt duidelijk dat er een verschuiving heeft plaatsgevonden van ‘weten’ naar ‘geweten’. Nelson c.s. waren op zoek naar universele waarheden (weten), terwijl de gesprekken in onze eigen praktijk en in die van de Philosophisch Politische Akademie vooral ingaan op de juiste houding rond levensvragen (geweten). Wat zijn de consequenties van deze wending voor onze kijk op en aanpak van het socratisch gesprek? Exemplaren van mijn proefschrift From Science to Conscience; the Socratic Dialogue Reconsidered zijn te koop (€ 10) voorafgaand en na afloop van mijn voordracht. Inhoud ochtendworkshops (1,5 uur) Hans Bolten: In gesprek met een Socraticus In de workshop voer ik een gesprek volgens de ‘Socraticus-methode’ met iemand die een vraag heeft waarover hij of zij wil nadenken. Vooraf vertel ik kort iets over de methode. Na het gesprek volgt een korte nabespreking en daarna doen de deelnemers aan de workshop enkele oefeningen uit de ‘Socraticus-methode’. Van de deelnemers wordt verwacht dat zij bekend zijn met de Socratische methode zoals beschreven in het artikel ‘Socratisch Beraad’ (te lezen op: https://boltentraining.nl). Aantal deelnemers: max. 12 Begeleiding: Hans Bolten is filosoof en docent. Hij studeerde filosofie en sociale wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Hij verzorgt sinds 1993 socratische gesprekken aan de ISVW, en is actief in het onderwijzen van socratische vaardigheden. Hij geeft les en training in de kunst van het vragenstellen bij o.a. de leergangen ‘Bestuurlijk Leiderschap’ van de AOG. Kristof van Rossem: Socratisch gesprek – light version Typisch voor een socratisch gesprek in de Duitse nelsoniaanse traditie is de analyse van de dagelijkse ervaring van de deelnemers. Door deze analyse kom je te weten wat het is dat een deelnemer zus of zo noemt. Vervolgens gaat het onderzoek over waarom je dit zus of zo kan of zelfs moet noemen. Deze analyse maakt een socratisch gesprek tot de meest interessante maar ook veruit de meest veeleisende vorm van filosoferen. In de context van een klas of een buurthuis is dat vaak niet nodig en is een lichtere variant meer gewenst. In deze workshop laten we zien hoe je de vijf socratische bewegingen zoals o.a. beschreven in het boek Het Filosofisch Gesprek ook ‘lichter’ kan maken. Na het gesprek is er ruimte voor nabespreking en kritische commentaar. Begeleiding: Kristof van Rossem is Master in de Religiewetenschappen en in de filosofie. Hij is gespecialiseerd in de kunst van het vragen stellen en in varianten van de socratische gespreksvoering en heeft een uitgebreid portfolio. Hij is auteur van ‘Het Filosofisch Gesprek. De Basis’ (2020) en van ‘Vraag Raak’ (2022), zie www.hetfilosofischgesprek.be / www.vraagraak.be / www.socratischgesprek.be Timon Meynen: Socratisch beslissen In een klassiek socratisch gesprek wordt een voorbeeld uit eigen ervaring van een van de deelnemers onderzocht. Een van de criteria waaraan zo’n ervaring moet voldoen is dat die ‘achter de rug’ is. Het doel is dan uiteindelijk te komen tot een algemeen principe als antwoord op de uitgangsvraag. In deze workshop gaan we uitproberen of de socratische benadering ook geschikt is voor het nemen van verantwoorde beslissingen die nog in de toekomst liggen. De algemene uitgangsvraag is (een variant van) de kantiaanse filosofische vraag van de ethiek: ‘Wat moet ik doen?’ Deze kun je in dit geval misschien beter lezen als ‘Wat moet je/men doen (in de gegeven context)?’. Deze vraag gaan we onderzoeken voor een beslissing die een (of meer) deelnemer(s) in de nabije toekomst moet(en) nemen, waarbij een waarde in het geding is en waarvoor geen extra informatie nodig is. Begeleiding: Timon Meynen is psycholoog en filosoof. Vanuit zijn Filosofische Praktijk Faidros (www.faidros.nl) begeleidt hij individuen en groepen bij bezinning middels filosofisch consult, socratisch gesprek of moreel beraad. Willem Jan van den Brink: Filosofische verwondering verkennen Wij kunnen ons verbazen over wat vanzelfsprekend lijkt te zijn en er filosofische vragen bij stellen. Elk moment, elke ervaring hoe onopvallend ook, leent zich voor verwondering en reflectie. Tijdens de workshop vind je een, naar jouw idee, meest interessante vraag. Je neemt die vraag als uitgangspunt en schrijft naar aanleiding daarvan een korte bespiegeling. Je maakt er in je bespiegeling een algemene vraagstelling van, één die waarschijnlijk herkenbaar is voor veel mensen. Deze workshop is een oefening in verwondering aan de hand van socratische deugden. Een vingeroefening voor de pen en de geest, en een ingang om een onvermoede manier van kijken te vinden. Begeleiding Willem Jan van den Brink, drs. Engelse taal- en letterkunde en coach existentieel welzijn. Zijn expertise is het zelfbezinnend groepsgesprek. Hij is 18 jaar verbonden aan het Centrum voor Zelfbezinning/LevenXL in diverse hoedanigheden – secretaris, gespreksleider en schrijfcoach. Joost Oude Groen en Marco d’Agata: Socratische intervisie bij de rechterlijke macht Sinds 2002 wordt binnen de rechtspraak systematische reflectie op het rechterlijk functioneren gestimuleerd. Naast verschillende vormen van supervisie bestaan er ook vormen van begeleide intervisie. Sinds 2007 treedt Joost Oude Groen (organisatiepsycholoog) op als intervisor in opdracht van de Rechtspraak. Dat doet hij voor verschillende zelfstandige rechtbanken en ook voor het opleidingsinstituut van de Rechtspraak. Joost begeleidt zo’n 20 keer per jaar verschillende groepen rechters bij intervisiebijeenkomsten. Die sessies beslaan telkens een dagdeel en verlopen min of meer volgens een vast stramien. Joost hanteert daarbij de socratische intervisiemethode waarbij een uitgebreide check-in het vetrekpunt vormt om een veilig klimaat te scheppen om de deelnemers hun werkelijke dilemma’s in te laten brengen. Vervolgens vindt een uitgebreide inventarisatieronde plaats en wordt een van de vraagstukken van de deelnemers centraal gesteld waarbij de overige deelnemers zich als helper opstellen. Centraal in het stramien staat het vragenstellen om werkelijke diepgang mogelijk te maken. Waar rechters in hun dagelijks werk het vragenstellen hanteren om waarheidsvinding te bewerkstelligen vraagt het tijdens de intervisie-sessies soms een bewuste verandering van insteek omdat het hier niet gaat om het vinden van de waarheid en het vellen van een oordeel, maar om het helpen van de inbrenger van het verkrijgen van een scherper zicht op diens vraagstuk. Na een beknopte inleiding over de mores en beslotenheid binnen de rechtspraak zal Joost tijdens een clinic van ongeveer anderhalf uur een demonstratie verzorgen van zijn aanpak die al ruim vijftien jaar honderden rechters heeft verder geholpen bij hun beroepsuitoefening. Begeleiding: Joost Oude Groen en Marco d’Agata. Inhoud middagworkshops (2,5 uur) Sandra Aerts: Wat is kitsch? In ‘De ondraaglijke lichtheid van het bestaan’ schreef Milan Kundera in 1983: ‘kitsch is de absolute ontkenning van stront in letterlijke en figuurlijke zin; kitsch sluit vanuit zijn gezichtspunt alles uit wat het menselijk bestaan essentieel onaanvaardbaar maakt.’ (p. 283). In deze workshop lezen we eerst enkele toepassingen uit het boek om beter te begrijpen wat de schrijver hiermee bedoelt. Hij heeft het o.a. over communistische, totalitaire en sentimentele kitsch, maar ook over het complete tegendeel van kitsch. De deelnemers krijgen fragmenten te lezen, dus ze hoeven niets vooraf te weten. Daarna voeren we een kort filosofisch gesprek over de vraag ‘Wat is kitsch?’ naar aanleiding van een eigen voorbeeld. Denk aan een lied, een voorwerp, een idee of wat dan ook waarover je zegt: ‘dit is kitsch!’ We onderzoeken één of meerdere voorbeelden op socratische wijze: door een bevraging van relevante beweringen over het voorbeeld en de argumenten daarbij. Tot slot blikken we even terug: Sluit je begrip van kitsch aan bij wat Kundera erover zegt? Of was zijn definitie wereldvreemd? Doel: een literair uitgewerkt concept toetsen aan de eigen ervaring Aantal deelnemers: 4 – 11 Begeleiding: Sandra Aerts begeleidt sinds 2009 vijfdaagse socratische gesprekken aan de ISVW en heeft een eigen praktijk als coach Filosofie & Literatuur, naast haar werk als docent NT2. In 2005 stichtte ze het eerste filocafé in Vlaanderen, waar ze de gesprekken met een speelse socratische insteek faciliteert. Ze bracht het boek ‘Het filosofisch café in acht vragen’ uit. Studies: Germaanse Taal- en Letterkunde aan de UA en Wijsbegeerte aan de KUL. Erik Boers: Een socratisch gesprek (voor gevorderden) n.a.v. een gewetensvraag In het verlengde van mijn voordracht (zie boven) wil ik een socratisch gesprek voeren n.a.v. een gewetensvraag. Je hebt voor een lastige keuze gestaan in het recente verleden, je hebt de knoop doorgehakt, maar toch knaagt er nog iets. Wat knaagt er? En waarom? Is die kriebel terecht? Om deel te nemen is het handig wanneer je al wat ervaring hebt met het (begeleiden van een) socratisch gesprek. Ik las namelijk af en toe een methodische reflectie in. Erik Boers (1960) studeerde Wijsbegeerte en Nederlands aan de Vrije Universiteit. Aan het eind van zijn studietijd gaf hij mede vorm aan het masterprogramma Filosofie van Management en Organisatie, waaraan hij 22 jaar lang verbonden was als gastdocent. Met Jos Kessels richtte hij Het Nieuwe Trivium: filosoferen in organisaties op (1999). Hij is coauteur van Vrije Ruimte, filosoferen in organisaties (2002) en Vrije Ruimte Praktijkboek (2007). Hij begeleidt al 30 jaar lang socratische gesprekken in en rond organisaties en is lid van de Gesellschaft für sokratisches Philosophieren. In november promoveert hij aan de Radboud Universiteit op een proefschrift over de geschiedenis en theoretische onderbouwing van het socratisch gesprek. Peter van Hooft: Een boeddho-socratische dialoog Je kunt een gesprek of een begeleiding de vorm geven van een weg die we samen begaan. Een model dat ik als wijsgerig coach geregeld toepas is ‘het edele achtvoudige pad’. Dit is een een centraal leerstuk uit het oudste boeddhisme, toegeschreven aan Siddharta Gautama, en het vormt al eeuwenlang de kern van de boeddhistische praktijk. Hoe kun je als praktiserend filosoof deze oude weg opnieuw begaan, ook als je geen boeddhist bent? Na een korte uitleg over wat het Pad inhoudt (een stukje boeddhologie), gaan we ermee aan de slag. Dit doen we socratisch door de eigen ervaring te bevragen en dan ook meditatief te doordenken. Het doel is om inzicht te krijgen in deze boeddhistische methodiek, in de wisselwerkingen tussen filosofie en meditatie en in de eigen Boeddha-natuur. Peter van Hooft is socratisch boeddholoog. Hij brengt filosofie en meditatie samen en praktiseert dit onder andere als wijsgerig coach. Hij begeleidt zoekers, vanuit verschillende wijsgerige tradities en methodieken, in het vormgeven aan het eigen wijsgerige leven. Zie ook zijn website aANZet.nu Rudolf Kampers: Toekomstdenken Doel van de workshop: Leren om vanuit een door de groep geselecteerd thema gewenste en minder gewenste toekomstscenario’s te creëren en te doordenken. Methode: praktijkwijzer 58 Toekomstdenken, gepubliceerd in het boek in ‘Hoog spel’ (Kessels, Ruiter & Stegman, 2022) Duur van de workshop en aantal deelnemers: 2,5uur – minimaal 8, maximaal 12 deelnemers. In een filosofisch gesprek denk je na over een kwestie aan de hand van een of meer ervaringen. Je onderzoekt oordelen en handelingsperspectieven, zoekend naar wijsheid. Dit denken is ook altijd een manier van toekomstdenken. Immers: wie wijsheid in ervaringen ontdekt, ontwikkelt inzicht in gepast handelen in vergelijkbare toekomstige situaties. Denk aan het voorkomen van ongewenste ontwikkelingen of het creëren van wenselijke omstandigheden. Filosofische gesprekken bevorderen niet alleen reflectie, maar ook anticipatie. Ze kunnen richting geven en bijdragen aan een goed en betekenisvol leven. Maar je kunt toekomstscenario’s ook op een meer directe manier doordenken. Bijvoorbeeld door jezelf af te vragen: Waar en hoe wil ik wonen over tien jaar? Voor wie werk ik dan? Onder welke omstandigheden? Ook in organisaties wordt veel nagedacht over kansen, bedreigingen, doelen en strategische keuzen. Wanneer je het toekomstdenken structureert en gewenste én ongewenste toekomstscenario’s in beeld brengt, ben je beter in staat om zelf je leven vorm te geven. Je kunt individueel en gezamenlijk denken over een gewenste toekomst én eraan werken. Gezien de talloze uitdagingen – sociaal, politiek, economisch, ecologisch, demografisch, technologisch – is toekomstdenken geen luxe, maar een keiharde noodzaak. Rudolf Kampers bevordert als docent en gespreksleider socratische gespreksvoering en toekomstdenken, vanuit Leren Filosoferen (www.lerenfilosoferen.nl), Thomas More Hogeschool Rotterdam en Stichting De Tegenfase (www.tegenfase.nl). Hij stimuleert jongeren om hun krachten te bundelen om zodoende meer verantwoordelijkheid voor hun toekomst te nemen. Saskia v/d Werff: Filosofisch luisteren Vele filosofen uit de klassieke oudheid leefden in een orale traditie: zowel de Griekse filosoof Socrates als de Yoruba filosoof Orunmila vertrouwden hun wijsheden mondeling aan hun tijdgenoten toe en schreven zelf niets op. Socrates filosofeerde vooral vragenderwijs terwijl Orunmila dat verhalenderwijs deed. Hun volgelingen luisterden. Het gedachtegoed van beide filosofen zijn in onze hedendaagse filosofische gereedschapskist tot kunst verheven: de kunst van het vragenstellen en de narratieve kunst. Wat naar de achtergrond is verdwenen zijn de vaardigheden die hun volgelingen traditioneel beoefenden: de kunst van het luisteren. Na een korte inleiding over de achtergrond van orale filosofieën gaan de deelnemers aan de hand van enkele oefeningen ervaren hoe verschillend én vergelijkbaar de luistervaardigheden van Socrates’ en Orunmila’s volgelingen zouden kunnen zijn geweest. Saskia van der Werff Ma Msc is filosoof. In haar praktijk begeleidt ze het filosoferen met creatieve werkvormen, spel en kunst. Haar onderzoek belicht filosofische vaardigheden vanuit een intercultureel perspectief. Zo werkt ze al tientallen jaren met de Chinese filosofie uit de I Tjing. Daarnaast schreef ze twee studieboeken over Filosofische vaardigheden (Garant 2018 en 2019), vertaalde en bewerkte het Engelstalige boek van Sophie Oluwole Socrates en Orunmila; Wat we van Afrikaanse filosofie kunnen leren (TenHave 2017) en was ze mederedacteur van het boek Publieke bezinning; Socratische dialogen over maatschappelijke vraagstukken (ISVW Uitgevers 2016). Meer informatie zie www.saskiavanderwerff.nl Ook via deze link kun je je inschrijven