Op zaterdag 24 februari 2024 vond de jaarlijkse Socratische Landdag plaats. De dag is bedoeld voor eenieder die iets heeft met Socrates, de socratische methode en natuurlijk het socratisch gesprek. Het was een zeer geslaagde dag met een mooie variatie aan beproefde en experimentele versies van het socratische gesprek. In dit verslag tref je enkele werkvormen aan die tijdens de dag zijn gebruikt en kan je de reflecties van enkele deelnemers en workshopleiders teruglezen.
De aftrap werd op voortreffelijke wijze gegeven door Erik Pool met zijn lezing ‘De Noodzaak van waarachtigheid’. Hij deelde een belangrijke ervaring van het rijksbrede programma ‘Dialoog en Ethiek’ waarvoor hij programmadirecteur is. Zijn advies is dat gesprekken, vormgegeven vanuit een nieuwsgierige houding met een duidelijke structuur, het waarheidspreken door publieke functionarissen dichterbij brengt.
Impressies en werkvormen van de workshops
Deelnemer Socratische Landdag
Boeiende start met het betoog van Erik Pool. Hoe zorg je er daadwerkelijk voor dat gelijkwaardigheid ontstaat, of evenwaardigheid zoals ik het noem. Dat blijft een vraag voor me. Mooie doorkijkjes en inzichten tijdens de presentatie.
Workshop door Willem Jan van den Brink/Socratische dialoog met de talking stick
Deelnemer Socratische landdag:
De talking stick levert vooral veel rust en concentratie op, dat komt het gesprek zeker ten goede. Opdenken krijgt veel ruimte om speelveld te vergroten. Mooie uitkomsten ook van de onderzochte vraag ‘Kun je je vergissen in gevoelens?’
Terugblik van de workshopgever Willem Jan van den Brink:
Deze manier van gespreksvoering is nog het best te vergelijken met een Socratisch Café. Deelnemers met behoefte aan een gedegen ‘onderzoek’ beleven mogelijk meer aan een klassiek Socratisch Gesprek, waarbij één voorbeeldgever centraal staat. Een enkeling daarentegen rapporteerde ‘euforische momenten’ te hebben meegemaakt. Al met al genoeg aanleiding voor een vervolg.
Workshop door Annette Siljjé/De daimon van Socrates
Deelnemer Socratische Landdag:
De eerste workshop die ik volgde was ‘de Daimon van Socrates’ en wat ik boeiend vond waren de verschillende interpretaties die door elke deelnemer naar voren werden gebracht en dat het mij diepgang heeft gebracht in mijn inzichten van wat de innerlijke wijsheid zou kunnen zijn, die door het socratisch gesprek in de dialoog onderzocht kan worden.
Terugblik van Workshopleider Annette Silljé
In deze verkennende workshop hebben we op verschillende wijzen de ‘daimon’ van Socrates, zijn innerlijke stem die hem beval iets niet te doen, onderzocht, middels filosofische vraagstelling en zelfonderzoek. Teksten van Socrates en anderen waarin de term daimon nader verwoord was, hingen aan de muur en werden kort toegelicht.
We begonnen met een korte meditatie om te ‘landen’ in deze ruimte en ons hoofd leeg te maken om open te kunnen staan voor anderen en voor wat er in onszelf gebeurde. In een kennismakingsrondje heeft elke deelnemer verteld over associaties en belevingen bij de term daimon. Wat opviel was de welsprekende manier waarop deelnemers hun inzichten en zelfkennis verwoordden, het was fijn om naar elkaar te luisteren. Een aantal termen die passeerden zijn op flip gezet: geest, hogere ik, bewustzijn (van jezelf), beschermengel, demoon (1. beschermt tegen kwaad 2. lokt kwaad uit), gewetensfunctie, ziel, intuïtie, innerlijke wijsheid, goddelijk vonkje, en: er is geen ‘ik’ en ook geen ‘mijn daimon’.
Vervolgens werden de deelnemers uitgenodigd om te gaan wandelen en ergens stil te staan en te luisteren, indachtig Socrates die naar verluid een tijd lang op een hoek van een straat stil kon staan en luisterde naar zijn binnenste. Deze oefening werkte voor sommigen verstillend en verdiepend. Een deelnemer zei dat hij deze oefening ook overwoog te doen in zijn workshops.
De kunst in deze workshop was om bij het verkennende en luisterende te blijven en niet terecht te komen in de uitersten die dit onderwerp kan oproepen; enerzijds in filosofisch-mentale dialogen over het begrip daimon en anderzijds in het religieuze. Volgens mij zijn we daar in geslaagd, het leverde respect op voor ieders bijdragen.
Workshop door Tom Sengers/Vernieuwing in de filosofische praktijk met Kunstmatige Intelligentie
Deelnemer Socratische Landdag:
Bijzonder goed voorbereid en met humor gegeven. Een inkijkje in de wereld van AI én praktische tips om het je snel eigen te maken met scherpe vragen. Bijzonder dat je een socratisch gesprek kunt voeren met Chat GPT in de rol van Socrates. Dat had ik van te voren niet bedacht. En nog nooit gedaan. Mooi om twee methoden die eeuwen uit elkaar liggen te verenigen.
Terugblik van Workshopleider Tom Sengers:
In de workshop “Vernieuwing in de filosofische praktijk met Kunstmatige Intelligentie (KI)” boden we deelnemers een unieke kans om de dynamiek van socratische dialogen te ervaren, ondersteund door de geavanceerde capaciteiten van KI. Deelnemers kregen de kans om één-op-één socratische dialogen te voeren met ChatGPT, fungerend als een moderne incarnatie van onze filosofische vriend. Na een heldere instructie over het inschakelen van de socratische modus in ChatGPT, konden de deelnemers zelfstandig deze dialogen aangaan. Het was opmerkelijk en inspirerend om te zien hoe velen de uitdaging aannamen en erin slaagden betekenisvolle gesprekken te voeren. De workshop viel op door zijn praktische en interactieve benadering, die deelnemers in staat stelde om de integratie van KI in de filosofie direct te verkennen. Bijzonder boeiend was hoe ChatGPT, na een zorgvuldige briefing, in staat bleek om de diverse interpretaties van een socratisch gesprek te omarmen. Het platform kon met succes de juiste socratische houding aannemen, relevante vragen stellen en de deelnemers aanzetten tot verdiepende reflectie. Deze ervaring benadrukt dat KI een verrijkende rol kan spelen in de praktische filosofie. Het succes van de workshop bevestigt de potentie van KI als een waardevol hulpmiddel in de praktijk van filosofie, en schept nieuwe perspectieven op onze omgang met en denkwijze over technologie binnen de filosofie.
Workshop door Hans Bolten/Tweegesprek met een Socraticus
Deelnemer Socratische Landdag:
Het was erg mooi om Hans Bolten aan het werk te zien met zijn eigen invulling van hoe zo’n gesprek zou kunnen verlopen, verschillen met mijn eigen manier van gespreksvoering tegen het licht te houden en ook hier nieuwe inzichten op te doen.
Workshop door Rudolf Kampers/Socrates voor jongeren ?!
Terugblik workshopleider Rudolf Kampers
In het begin van de workshop heb ik de verwachtingen van de deelnemers geïnventariseerd, en ze de keuze gegeven tussen de Socratische methode (zandlopermodel) en de Korte socratische dialoog (zie bijlage).
Ze kozen voor de korte socratische dialoog, met name omdat de praktijkwijzer Toekomstdenken (zie bijlage) ook aandacht verdiende.
In de Korte socratische dialoog onderzochten we de vraag Wat is welbevinden?. Dankzij het onderzoeken van een positieve (pianoconcert) en een negatieve (ellendige situatie zoon) ervaring kwamen we tot het inzicht dat welbevinden vaak een gezamenlijke aangelegenheid is, dat er aan gewerkt moet worden en dat we daarbij open moeten blijven staan voor het verhaal van onze naasten. Tijdens het Toekomstdenken hebben we twee eerder ontworpen scenariosjablonen doordacht, een over onze samenleving in 2034, de andere over ons onderwijs in 2034.
Kopietjes van beide praktijkwijzers zijn aan de deelnemers meegegeven.
Workshop door Sam de Vlieger/Vraag Raak-Kunst van het vragenstellen
Deelnemer Socratische Landdag:
Lekker concreet en leerzaam. De Vraag raak- Kunst heb ik deze week al twee keer toegepast bij wijze van introductie in intervisie en in een training. Sam wist met zijn brede ervaring, kennis en een kwinkslag ieder te boeien. Leuke afwisseling in tweetallen en plenair.
Workshop door Saskia van der Werff/De Rappende Pythagoras-een Kralenspel
Deelnemer Socratische Landdag:
Het dobbelende kralenspel is losser dan de visieontwikkeling. Het is speels en met elkaar levert het toch mooie inzichten op, je loopt er op een heel creatieve en flexibele manier doorheen. Ik had wel fotootjes moeten maken, dan kon ik het nog eens bekijken en op reflecteren.
Deelnemer Socratische Landdag:
Impressieverslag: Een Creatieve Reis naar Hoop
Onder de bezielende leiding van Saskia van der Werff hebben wij een unieke en verrijkende ervaring gedeeld tijdens een creatieve reis naar hoop. Met haar positiviteit en aanstekelijke vrolijkheid leidde Saskia ons door een uniek avontuur, gedreven door de vraag: “Waaruit put jij hoop in tijden van crises?” Zonder een vastomlijnde kwestie als leidraad, doken we in een wereld van persoonlijke reflectie en creatieve expressie.
De Magie van Persoonlijke Verhalen
In de veilige en open sfeer die Saskia creëerde, deelden we onze ervaringen en inzichten. Van de rustgevende natuur tot de verbindende kracht van menselijke relaties, onze verhalen weefden een kleurrijk tapijt van hoop. Deze diversiteit aan perspectieven vormde de basis voor een diepere verkenning van wat ons drijft en troost biedt in uitdagende tijden.
Een Spel van Dobbelstenen en Woorden
Het hart van onze bijeenkomst was het spelenderwijs opbouwen van een piramide, een tetractys, laag voor laag, met door onszelf beschreven dobbelstenen als bouwstenen. Elk geworpen dobbelsteen bracht nieuwe woorden en ideeën naar boven, een krachtige manier om onze collectieve stem te vinden en te laten resoneren.
Creatieve Synthese en Reflectie
Het moment waarop Saskia, met haar dynamische energie, de woorden van onze tetractys in rapvorm bracht, was niets minder dan magisch. De lyrics van onze rap, ontleend aan de tetractys, vormden een directe echo van onze gedeelde ervaringen, beleving en speelveld. Dit was niet alleen een hoogtepunt van creatieve expressie maar ook een moment van diepe verbinding en inzicht.
Conclusie: Een Verrijkende Ontdekkingsreis
Onze sessie met Saskia was meer dan een workshop; het was een reis die ons dichter bij onszelf en elkaar bracht. Door het ontbreken van een specifieke kwestie konden we verder kijken dan het oppervlakkige en ons openstellen voor de essentie van hoop. Deze ervaring vergde de kunst van het loslaten, leerde ons impliciet denken en herinnerde ons aan de kracht van delen, luisteren en samen creëren.
We verlieten de sessie met een hernieuwde waardering voor de momenten en mensen die ons hoop geven, verrijkt door de persoonlijke en collectieve inzichten die we hadden opgedaan. Dankbaar voor Saskia’s begeleiding en de positieve energie die ze met ons deelde, kijken we terug op deze zeker bijzondere bijeenkomst als een herinnering aan de onuitputtelijke bronnen van hoop die in ons allen schuilen.
