Reijen, Miriam van (red.), Spinoza voor managers. Zoetermeer: Uitgeverij
Klement, 2012, 120 pp. €14,95 (te verschijnen).
De 17e eeuwse Nederlandse (d.w.z. tweede generatie allochtone) filosoof Benedictus de Spinoza staat de afgelopen jaren steeds meer in de belangstelling. Hij is één van de 50 vensters in de officiële Canon van de Nederlandse geschiedenis die schooljeugd en nieuwkomers moeten kennen. Daarnaast blijken zijn opvattingen over vrijheid van meningsuiting, verhouding kerk en staat, het ontstaan van emoties en het niet bestaan van een ‘vrije wil’ verrassend actueel te zijn. Dat zijn opvattingen en inzichten ook vrij nauwkeurig overeenkomen met recente ideeën en methoden op het gebied van rationeel-emotief management en de rationele effectiviteits-training is minder bekend. Van Reijen schrijft in haar inleiding dat Spinoza’s filosofie te lezen en te gebruiken is als een eigentijdse motivatietheorie. Hij onderscheidt het voornamelijk door emoties gestuurde ‘passieve’ handelen (lijden) van het door rede en inzicht ingegeven ‘actieve’ handelen (leiden). Hij beschrijft in zijn Ethica gedetailleerd hoe je van een energieverspillende lijder een effectieve leider kunt worden. Want, vrij naar Spinoza: “Geen enkele handeling die vanuit een passie wordt verricht, zou niet even goed en zelfs effectiever vanuit de rede kunnen gebeuren”. In de inleiding wordt Spinoza beschreven als een ‘mercator sapiens’, een wijze koopman, die ook daadwerkelijk als koopmanszoon de zaak van zijn vader overnam en zijn vrienden voor het leven op de Amsterdamse beurs ontmoette. Zijn filosofie blijft daar de sporen van dragen, het is een praktische filosofie. Spinoza zelf benadrukt herhaaldelijk het nut dat zijn filosofie heeft en hoe je er je voordeel mee kunt doen. De thematisch gerangschikte citaten en fragmenten uit het werk van Spinoza die dit illustreren hebben direct of indirect betrekking op het functioneren van mensen en het reilen en zeilen van organisaties: eigenbelang, macht, diversiteit, concurrentie, de leider als wijze en sterke mens, kritiek
op de aanname van rational-choice en als rode draad: hoe zet je jezelf zoveel mogelijk door en motiveer je anderen daarbij tot samenwerking.
Miriam van Reijen (1946) promoveerde op Spinoza en is auteur van o.a. Spinoza – de geest is gewillig, maar het vlees is sterk (2011).